Những mẫu truyện về Socrates

Tương truyền vào thời Hy Lạp Cổ đại, một bữa nọ có người tới gặp nhà hiền triết vĩ đại Socrates và bảo “Ngài có biết tôi mới nghe được một câu chuyện xấu về người bạn của ngài không?”. Sau một thoáng trầm ngâm, Socrates từ tốn đáp: “Trước khi nghe ngài kể, tôi muốn ngài dành một chút thời gian để lọc lựa những gì ngài định nói. Tôi gọi đó là phép thử lọc 3 lớp.


- Lớp thứ nhất lọc tìm Sự thật – Ngài có tin tuởng tuyệt đối rằng những điều mà ngài định kể cho tôi nghe là sự thật?
- “Không. Thực ra tôi chỉ nghe người ta kể lại thôi và…”. “Rõ rồi, Chính vì thế ngài không biết những điều ngài định nói có phải là sự thật hay không”. Socrates nói.
- “Nào, bây giờ chúng ta qua lớp lọc thứ hai được dùng để tìm ra Thiện Ý. Ngài có khẳng định rằng ngài hoàn toàn xuất phát từ thiện ý, khi định kể cho tôi nghe những chuyện xấu của bạn tôi?”, Socrates hỏi.
- “Không, ngược lại…” Vị khách của Socrates trả lời.
- “Thế nên những chuyện xấu của bạn tôi có thật hay không vẫn là một câu hỏi”
- “Xin ngài chớ vội buồn” - Socrates nói, “có thể ngài sẽ qua lớp lọc còn lại”
- “Xin ngài cho tôi biết: Chuyện mà ngài sắp kể đấy có ích cho tôi hay không?”. Người kia đáp: “Không”.
Socrates nhìn vào mắt của vị khách và nói “Nếu câu chuyện ngài định kể cho tôi nghe chưa chắc đã là sự thật và cũng không xuất phát từ thiện ý và chẳng có ích gì cho tôi, thì ngài định kể để làm gì? Và liệu tôi sẽ nghe và tin chăng?


=====================================================================


Có lần, Kerephon, bạn của Socrates, đến đền thờ Thần Mặt Trời Apollon ở Delphes hỏi một nhà nữ tiên tri rằng: "Trên thế giới liệu có người nào thông thái hơn Socrates không?" Bà ta trả lời rằng: "Không có người nào".
Người ta đem chuyện này kể lại cho Socrates nghe. Nghe xong, Socrates kinh ngạc và bối rối thực sự: "Bà ấy nói sao? Ta thực quả không phải là kẻ có học thức." Rất lâu, Ngài tìm cách hiểu rõ lời tiên đoán. Cuối cùng, Ngài quyết định đi chu du thế giới, tìm người có học thức chân chính.
Giờ đây, Socrates tiến vào trường đấu. Tại đây, các thanh niên đang tập thể thao. Họ vui vẻ đón tiếp người bạn già của mình. Cũng giống như thường ngày, câu chuyện xoay quanh vấn đề quan trọng đối với mỗi người.
- Hãy nói cho già biết, - Socrates hỏi một thanh niên trẻ nhất, - có phải đúng thực tất cả moi người đều mong muốn được hạnh phúc hay không? Chắc chẳng có ai không mong muốn được hạnh phúc?
- Vâng, dĩ nhiên là không có loại người như thế - Chàng trai trẻ trả lời.
- Nhưng, hạnh phúc là gì? Có lẽ anh bạn trẻ sẽ nói là sự giàu có chăng? Đúng, giàu có là hạnh phúc - Chàng trai trẻ nói.
- Nhưng không phải chỉ có giàu có là hạnh phúc, mà sức khoẻ và sức mạnh cũng là hạnh phúc chứ?
- Đúng, những cái đó cũng là hạnh phúc. Thế còn địa vị và vinh dự? Làm một người nổi danh trong nước chẳng lẽ không tốt sao?
- Dĩ nhiên là tốt rồi. Thế làm một người dũng cảm có tốt không?
- Cháu cho rằng rất tốt.
- Thế nghĩa là, khi một người có tất cả những hạnh phúc đó: giàu có, sức khoẻ, sức mạnh, vinh dự, dũng cảm, thì người đó sẽ hạnh phúc. Nhưng hãy nói cho già biết, khi nào con người sống khá giả: khi những đồ vật có trong tay có ích hay là không có ích cho họ?
- Dạ thưa, khi đồ vật có ích!
- Nhưng khi con người không dùng đến những đồ vật này thì chúng có ích gì cho họ không? Cháu thử nghĩ, người thợ mộc có nguyên liệu và dụng cụ, nhưng nếu anh ta không biết làm gì cả thì những đồ vật anh ta có trong tay có ích gì cho anh ta không
- Thưa không, không có ích gì cả!
- Thế giàu có và tất cả những hạnh phúc khác mà chúng ta vừa nói thì sao? Nếu con người có những hạnh phúc này, nhưng họ, không biết dùng chúng, vậy thì chúng có ích đối với họ không?
- Thưa không, không có ích gì cả.
- Thế có nghĩa là, con người có tất cả những hạnh phúc vẫn chưa đủ, mà còn phải biết dùng chúng nữa?
- Vâng, cháu cũng thấy thế.
- Nhưng con người phải dùng chúng như thế nào? Dùng đúng đắn hay không đúng đắn? Nếu như người thợ mộc không sử dụng đúng đắn công cụ thì anh ta chỉ làm hỏng nguyên liệu mà thôi. Như thế thà không dùng còn hơn.
- Vâng, tất nhiên là như vậy.
- Vậy để cưa và đục đúng, người thợ mộc cần gì? Cần phải nắm vững tri thức và lương tâm về công việc của mình, có đúng không?
- Thưa, đúng ạ!
- Vậy, các cháu xem, tất cả những hạnh phúc mà chúng ta nói tới: giàu có sức khoẻ, sức mạnh... vốn dĩ không phải là hạnh phúc. Chỉ khi nào tri thức điều khiển chúng trên nền tảng của đạo đức chúng mới là hạnh phúc. Mà nếu như để sự ngu muội và phi đạo đức chi phối chúng, chúng sẽ là tà ác. Câu nói đó có đúng không?
- Thưa vâng, hoàn toàn đúng như thế ạ. Chàng thanh niên trả lời.
=====================================================================


Ngày ấy có một cậu học trò hăm hở muốn có được trí tuệ và sự sáng suốt. Cậu ta tìm đến Socrates, người thông thái nhất thành Athen để xin chỉ dẫn. Ngưỡng mộ Socrates là một người già dặn và uyên bác, cậu học trò cũng muốn biết làm cách nào ông đạt được sự tinh thông như thế.
Vốn ít lời, Socrates quyết định không nói mà dùng hành động để minh họa. Ông đưa cậu học trò đến bãi biển rồi đi thẳng xuống nước với bộ áo quần còn nguyên trên người. Socrates vẫn thích làm những chuyện kỳ quặc như vậy, nhất là những khi ông muốn làm sáng tỏ một điều gì đó. Cậu học trò thận trọng bước theo Socrates đến khi nước biển lên đến cằm hai người.
Đột nhiên Socrates đến nắm lấy hai vai cậu bé, nhìn thật sâu vào mắt cậu rồi dùng hết sức nhấn đầu cậu bé xuống nước. Cậu bé vùng vẫy dữ dội và khi chỉ còn một khắc nữa thôi tính mạng cậu bé sẽ nguy kịch, Socrates mới chịu buông tay.
Sau khi cố hết sức ngoi nhanh khỏi mặt nước, hớp vội lấy không khí và sặc sụa vì nước biển, cậu bé tức tối nhìn quanh tìm Socrates, không ngờ lại thấy ông đang kiên nhẫn chờ sẵn trên bờ. Lên đến bãi cát, cậu bé giận dữ gào lên: "Tại sao ông muốn dìm chết tôi?"
Socrates chậm rãi đáp lại bằng một câu hỏi: "Này cậu bé, thế trong lúc cậu suýt chết ngạt dưới biển, cậu đã mong muốn điều gì hơn bất kỳ mọi thứ trên thế gian này?"
Cậu bé suy nghĩ một lúc rồi trả lời theo trực giác: "Tôi muốn thở".
Ngay lúc bấy giờ gương mặt Socrates bừng sáng với một nụ cười rạng rỡ. Ông trìu mến nhìn cậu bé rồi ôn tồn nói: "Thế đấy, khi con muốn có được trí tuệ và sự sáng suốt mãnh liệt như khi con muốn được thở dưới mặt biển ban nãy, con sẽ có được chúng."