Donald Trump
I. Đối diện với diễn biến ngoài ý muốn hay kỳ vọng (mà nhiều người vẫn định nghĩa là thất bại) có 3 kiểu ứng xử:
1. Mất ý chí, mất hết hệ giá trị, đánh mất bản thân.
2. Chấp nhận mình thất bại, chấp nhận có người chiến thắng. Xoá bài làm lại: “Game over. Start new game”. Những người này linh hoạt, chấp nhận điều chỉnh hành vi phù hợp hoàn cảnh, biết Buông Xả, biết Nhẫn, biết giấu mình như mất một phần bản thân... để giữ lại các giá trị cốt lõi của mình.
3. Không bao giờ chấp nhận mình thất bại, không chấp nhận người khác chiến thắng. Mọi sự việc diễn ra vui hay buồn với họ chỉ là một diễn biến hoàn cảnh mới, một nước cờ không dự đoán trước của đối thủ và họ tận dụng nó để gầy nên cuộc chơi mới. Không có bất kỳ thay đổi nào về cả hành vi lẫn ý chí, giá trị. Đây là những người Ego lớn, cá tính rất mạnh - mạnh đến ích kỷ, đến bất chấp - bản lĩnh cao cường, quyền biến, tinh thần thép và không bao giờ biết ẩn mình, biết lùi bước. Chấp nhận và thường cô độc. Đến cả cái chết của mình họ cũng biết cách làm thành một nước đi trong ván cờ, gây không ít mệt mỏi cho đối thủ. Cuộc đời chỉ là cuộc chơi...
Trong cuộc sống của mình tôi gặp không nhiều lắm những người như vậy: cực kỳ bản lĩnh và trí tuệ. Họ làm những việc lớn, có cơ hội thành vĩ nhân.
Ông Trump có vẻ như thuộc nhóm thứ 3.
II. Hẳn nhiều người nể phục ông Trump về tài năng kinh doanh, độ giàu có, cá tính mạnh, thành tích vang dội với phụ nữ đẹp và hơn cả là cách ông, không chút hành trang chính trị quá khứ, mặc kệ người cười chê tỷ như bị TT Obama làm thành trò hề, lừng lững gạt phăng đám chính trị gia lão luyện bằng một phong thái bất cần ai bước vào làm chủ Nhà Trắng.
Vì lẽ đó tôi đã từng kỳ vọng ông Trump không bị cái vỏ chính trị quá dày ngăn cản ông “Sống thật, Nói thật”. Không những vậy với lượng tài sản khổng lồ, tuổi cũng đã cao, sẵn sàng đạp qua các rào cản cơm áo gạo tiền danh hư vọng ảo... ông sẽ là người dám “Làm thật” đem lại những thay đổi tích cực, tốt đẹp hơn cho người Mỹ và thế giới.
Ông đã làm nước Mỹ thay đổi... nhưng đa số người Mỹ không nghĩ rằng đó là những thay đổi họ muốn có. Tôi, một người Việt, cũng nghĩ như vậy. Tôi không thích ông Trump với tư cách tổng thống bởi Mỹ là cường quốc số 1, hành xử của nước Mỹ thời của ông ảnh hưởng không tốt đến thế giới trong đó có Việt Nam.
Vì những lẽ như sau:
1. Trong một STT trước tôi có nói ông Trump quản trị nước Mỹ như CEO quản lý doanh nghiệp. Điều ấy có lý do của nó:
a. Cái gì ông Trump cũng quy ra tiền, không chỉ vấn đề kinh tế. NATO, Hàn Quốc, Nhật muốn được bảo trợ an ninh ư: chi tiền ra! Nhập cư từ Mexico: ông bảo xây tường và Mexico sẽ trả tiền. Các doanh nghiệp bị ông gọi lên và bảo hãy đưa nhà máy sản xuất về Mỹ không thì họ sẽ rất khó ở (rất phong cách Putin). Ông bỏ qua Sirya và Trung Đông, Châu Phi vì thấy chẳng ích lợi gì ngoài gây mất người tốn tiền.
b. Như một doanh nhân CEO tài năng, chuyên thâu tóm sáp nhập ông thích thương thuyết để “Make a deal!” - thế mạnh và đam mê của ông. Ông sẵn sàng lặn lội 2 lần đi gặp CT Kim Jong Un, một đối tác khó chịu, để thoả thuận hoà bình cho bán đảo Triều Tiên, dẹp bỏ ngay lập tức tất cả các thoả thuận cả thương mại lẫn quân sự trước đó nếu ông thấy nước Mỹ có thể đòi nhiều hơn. Ông bước ra khỏi thoả thuận hạt nhân với Iran bởi ngoài việc không tin Iran, ông cho rằng chính quyền Obama đàm phán kém (it was a mistake and poorly negotiated) và ông sẽ đàm phán tốt hơn với vị thế nước Mỹ. Việc ông rút khỏi NAFTA, TPP, các hiệp ước thương mại khác cũng bởi lý do tương tự. Rất thực dụng và nhất quán: Tất cả để Make America Great Again! America first!
c. Tại doanh nghiệp hàng năm mỗi CEO được HĐQT giao KPIs hành năm và đạt các KPIs này coi như đạt được điều cổ đông mong muốn. Tuy nhiên đôi khi HĐQT để CEOs tự xây dựng KPIs và một CEO giỏi sẽ biết cách xây dựng bộ KPIs ngắn hạn rất khéo léo đem lại phần thưởng lớn cho CEOs nhưng không hề đem lại điều cổ đông mong muốn. Trong chiến dịch tranh cử ông Trump đưa ra những cam kết theo phong cách rất giống KPIs và ông đạt được phần lớn. Nhưng có MAGA không? Theo tôi rất không rõ ràng... và nghiêng về không.
Cách điều hành nước Mỹ như CEO này đã đem lại những hệ quả không mong muốn:
a. Nước Mỹ giảm vai trò thúc đẩy, xúc tác phát triển toàn cầu hoá.
Quyền lợi quốc gia đâu chỉ là những dòng tiền khi những thứ mua được bằng tiền đều rẻ. Nước Mỹ sau thế chiến thứ 2 đã dùng tiền và các chính sách hỗ trợ chịu thiệt một phần để hỗ trợ chính kẻ thù của mình là Nhật và Đức, tái thiết lại châu Âu. Vì thế nước Mỹ được coi là anh cả và sự thuần phục của các vùng lãnh thổ này trong cuộc chiến tranh lạnh. Hình ảnh nước Mỹ như một thủ lĩnh quá trình toàn cầu hoá và lan toả thịnh vượng, luôn tôn trọng những giá trị phổ quát trong suốt một thời gian dài, ít nhất về hình thức... mờ nhạt dần.
b. Nước Mỹ làm mất niềm tin và tính cam kết.
Việc ông Trump rút khỏi các thoả thuận một cách nhanh chóng và cương quyết đặt các dồng minh, đối tác, đối thủ... trước một câu hỏi lớn: Nước Mỹ có còn đáng tin khi tính kế thừa không hề có? Một nước Mỹ thiếu cam kết và kế thừa có phải là đối tác tin cậy để đàm phán hay kết bạn? Ai đảm bảo ngày mai một Tổng thống khác lên sẽ không sổ toẹt lên cam kết trước đó CỦA NƯỚC MỸ chứ không phải của 1 cá nhân tổng thống nào đó.
Nhớ lại TT Reagan một thời. Khi được hỏi: “Tại sao ông tiêu diệt bằng được gã X vì ông bảo đó là một gã độc tài chó chết, nhưng lại chơi với S. bản chất cũng là 1 gã độc tài chó chết?”. TT Reagan trả lời: “Cả hai thằng đúng đều là những kẻ độc tài chó chết. Nhưng X là thằng chó chết của chúng nó, còn S là thằng chó chết của chúng ta!”. Tính anh hai, giang hồ ấy tất nhiên đôi khi sổ toẹt lên cái gọi là “các giá trị phổ quát” và là điều giới chính trị gia chuyên nghiệp Mỹ không lạ... đã tạo niềm tin vào cam kết của nước Mỹ.
Với ông Trump điều ấy được tái tư duy và niềm tin không biết đến bao giờ mới lấy lại được. Một câu hỏi chết người được đặt ra: Mỹ có đáng tin? Bản thân sự xuất hiện câu hỏi đã là vấn đề.
Tổng thống Pháp đã không úp mở khi tuyên bố NATO đang chết não, kêu gọi tự lực cánh sinh và xây dựng lực lượng quân đội của riêng châu Âu ngoài NATO. Nước Nhật suy nghĩ về thành lập quán đội chính quy.
c. Nước Mỹ trở nên cô độc như chính ông Trump và mất dần vai trò người dẫn dắt cuộc chơi chung với các đồng minh.
Mấy đồng minh, mà theo ông quen vừa dựa dẫm an ninh vừa hưởng lợi ích kinh tế theo kiểu vừa muốn tình vừa muốn tiền, sẵn sàng bị bỏ qua.
Ông bắt đầu cuộc chiến thương mại với Trung Quốc là điều dễ hiểu. Nhưng ông đe doạ chiến tranh thương mại với Ấn Độ và châu Âu, ký kết lại các thoả thuận thương mại với Canada một đối tác truyền thống... tất cả, theo ông Trump, để các quốc gia này phải ngồi đàm phán với ông để tìm cách kéo dòng tiền về nước Mỹ - lại là điều khó hiểu. Nước Mỹ của ông Trump không cần đồng minh bên trong, kể cả hệ thống truyền thông hùng hậu được coi là quyền lực thức tư, cũng chả cần đồng minh bên ngoài nếu không đem lại lợi ích nhằm “Make America Great Again -MAGA” theo cách của ông, tất nhiên.
2. Nước Mỹ của ông Trump chống Trung không hiệu quả: cành đánh càng bất lực và không là đối thủ xứng tầm của Trung Quốc. Đó là kết luận của tôi.
Người Trung Quốc muốn giành ngôi bá chủ từ Mỹ. Điều hiển nhiên khi họ đang giàu và mạnh lên rất nhanh.
Ông Trump chống sự trỗi dậy của Trung Quốc. Đó là việc cũng hiển nhiên để duy trì vị trí số 1 của nước Mỹ. Tổng thống Mỹ nào từ nay cũng vậy. Khác nhau chỉ ở cách làm.
Như tôi đã từng nhận xét: cách chọn mục tiêu của ông Trump sai bét. Tôi đã nhiều lần khẳng định cuộc chiến thương mại không đi về đâu và nước Mỹ rất khó thắng vì đánh vào chỗ mạnh của Trung Quốc: thương mại. Cuộc chiến thương mại với Trung Quốc bắt đầu một cách ồn ào, khoa trương và nhanh chóng bước vào thế sa lầy giằng co. Trong quá trình chuyển đổi từ “Công xưởng của thế giới” thành một phần quan trọng của “Chuỗi cung ứng và Thị trường của thế giới” Trung Quốc không hề yếu thế trong cuộc chiến này và chưa thấy dấu hiệu rõ ràng ai thắng ai thua. Đúng lúc ấy Covid-19 xảy ra và các chi phí nước Mỹ bỏ ra cho cuộc chiến ấy bị “thiên nga đen” Covid-19 đổ xuống sông xuống biển: thâm hụt thương mại còn tăng lên.
Muốn thắng phải đánh vào chỗ yếu. Trung Quốc đâu phải không có gót chân Asin, ví dụ như hệ thống tiền tệ và tài chính. Ông Trump hoặc không có một chiến lược gia đúng tầm như Kissinger, hoặc đúng tầm nhưng ông Trump không nghe như ông vốn chả cần nghe ai.
Cũng phải nói ngay tôi không bài Trung, ủng hộ Mỹ chống Trung chung chung hay hy vọng Mỹ đánh Trung vì Việt Nam - tâm lý nhược tiểu ấy thật vớ vẩn và vô nghĩa. Nước Mỹ chống Trung vì nước Mỹ, chả vì ai.
Tôi ủng hộ việc Mỹ chống Trung bởi tôi cho rằng thế giới này cần đa cực và điều ấy có lợi cho Việt Nam. Thế giới đơn cực sau 1991 với thủ lĩnh duy nhất là nước Mỹ không hề bình an hơn, trật tự hơn. Tôi cho rằng duy trì thế chân vạc cân bằng Nga-Mỹ-Trung là tốt nhất cho thế giới này và Việt Nam trong nhiều thập niên sắp tới. Sự trỗi dậy một cách hung bạo của Trung Quốc quá nhanh, trong khi Mỹ quay về bảo hộ còn nước Nga vật lộn trong các khó khăn phát triển kinh tế và cấm vận, đe doạ thế chân vạc ấy. Phá vỡ nó trong bối cảnh thế giới chưa sẵn sàng cho trật tự mới là nguy hiểm và dễ dẫn đến một thế giới đơn cực mới tệ hại hơn. Khi ấy Việt Nam sẽ chịu rất nhiều bất lợi về lãnh thổ, tranh chấp biển và phát triển. Việc nước Mỹ của ông Trump bỏ qua các mối quan hệ chính trị truyền thống đã tạo ra một khoảng trống quyền lực tại nhiều khu vực kinh tế, chính trị thế giới. Nơi ấy có người thay thế ngay: Trung Quốc. Châu Phi, TPP, Trung Đông... ít người biết bàn tay của Trung Quốc đã thọc sâu vào Trung Đông cỡ nào. Đặt nước Mỹ vào tình trạng cô độc trong cuộc chiến với Trung Quốc là thiếu khôn ngoan.
(Tôi đã từng rất khoái chí khi ông Trump bắt đầu những bước “gạ gẫm” Nga liên minh chống Trung. Rất tiếc là mưu này không thành).
3. Có kẽ vì vậy ông Trump nhanh chóng trở thành người lữ hành cô độc đối đầu với tất cả các thế lực trên đất nước mình: Đảng Dân chủ khỏi nói mà ngay chính trong Đảng Cộng Hoà, truyền thông truyền thống và các ông chủ doanh nghiệp hàng đầu, nhất là các Big Tech. Với số đông người dân cũng thế nếu nhìn vào phiếu bầu phổ thông.
Về hành xử của các ông chủ mạng xã hội khi họ đóng tài khoản của ông Trump tôi sẽ nói sau khi có dịp, chỉ muốn nhấn mạnh: Họ có quyền nhưng họ đã hành động thiếu trách nhiệm với vai trò Đấng Sáng Tạo của các Mạng xã hội do họ tạo ra.
III. Kết luận:
1. Theo dõi diễn biến bầu cử ở Mỹ, tôi nhận ra một điều: ở nước Mỹ sẽ không thể có cách mạng lật đổ trật tự hiện tại. Không phải bởi nước Mỹ quá hoàn hảo. Mà bởi mỗi 4 năm một lần người dân bằng lá phiếu có quyền, có thể làm một cuộc cách mạng không đổ máu: thay đổi chính quyền. Bất kỳ một trật tự mới nào cũng có thể tước mất của người Mỹ cái quyền, cái cơ hội ấy của họ. Nền tảng và thế cân bằng của Tam quyền tồn tại dường như chỉ để đảm bảo quyền đó: họ có thể bầu một tay mơ chính trị đầy gai góc như ông Trump làm tổng thống và sau đó chọn một chính trị gia lão luyện nhạt nhoà như ông Biden để thay thế Trump! Nước Mỹ của ông Biden sẽ rất khác nước Mỹ của ông Trump. Hãy nhìn cách ông Trump đã sử dụng các quyền hiến định và cả trên lằn ranh của vi hiến để bảo vệ quyền lực của mình thế nào! Hãy nhìn chính giới nước Mỹ sôi sục thế nào! Và hãy nhìn cách nó được giải quyết ra sao! Thay đổi thể chế, làm cách mạng làm gì! Ở nhiều nước khác để có được thay đổi mang tính cách mạng như ở Mỹ có thể sẽ là đổ máu khủng khiếp.
2. Ông Trump khởi đầu nhiệm kỳ cùng lúc tôi bắt đầu một chương mới của cuộc sống.
Diễn biến nhiệm kỳ 4 năm đầy sắc thái của ông Trump gần như trùng khít với 4 năm đầy màu sắc của tôi: háo hức và quan ngại, hy vọng và thất vọng, khoái chí và chán chường, ngọt ngào và căng thẳng, bất an và bình an.
Mong rằng ông Biden với sự nhạt nhoà của mình sẽ là bắt đầu của giai đoạn an lành với tôi! 😅
3. Có nhiều người bản lĩnh và trí tuệ hơn ông Trump.
Có nhiều người kinh doanh tài giỏi có tài sản lớn hơn ông Trump.
Có nhiều người có nhiều vợ đẹp con khôn hơn ông Trump.
Có nhiều người làm tổng thống và thay đổi nước Mỹ thành công hơn ông Trump.
Có nhiều người chia rẽ xã hội ghê gớm hơn ông Trump!
Nhưng một ông Tổng thống bản lĩnh trí tuệ, giàu có, nhiều vợ đẹp con khôn, nháy mắt làm thay đổi một cường quốc và làm xã hội loài người chia rẽ đến cuồng loạn... tất cả gộp lại chấm điểm thì ông Trump là vô đối. Hàng chục có khi hàng trăm năm nữa may ra mới có.
Tôi có thể không thích, không tán đồng cách ông đã làm nhưng tôi khâm phục và ghen tị với những gì ông đã có, đã trải qua.
D.Trump! Chúc ông tiếp tục cuộc chơi cuộc đời may mắn!
(23/01/2021)