Viết về Lê Công Định

 

Hôm nay là sinh nhật thứ 52 của anh, lần đầu tiên tôi mạo muội viết mươi dòng về anh - LÊ CÔNG ĐỊNH.

Tôi thấy hơi khó khi viết về anh, bởi suốt 6-7 năm quen nhau qua facebook, rồi qua bao cuộc café, ăn trưa, lai rai ca hát… và cả 2 năm học cờ vây chung với nhau, thì có rất nhiều chuyện đáng nhớ… cho nên tôi thấy khó bắt đầu từ đâu. Thôi thì: trước hết, tôi viết “tôi học được gì từ anh?”, rồi sau đó là viết lan man theo trí nhớ vài chuyện mà không nhất thiết theo một trình tự nào cả.

---

Biết nhau…

Thời điểm khoảng 2014, sau 2 năm tôi ra làm ăn riêng, va chạm cũng tương đối và tôi bắt đầu thấy chán ngán thời cuộc. Nói cách khác, tôi thấy xã hội “có vấn đề” – nó khác với những gì mà mình đã tiếp nhận trước đó vì chưa có quan tâm nhiều. Chính những bài viết của anh trên facebook đã giúp tôi thay đổi dần về nhận thức xã hội – chính trị. Tôi thấy chúng có lý – khơi gợi cho một sự thanh tẩy dần bên trong nhận thức… Và nhiều người tôi quen cũng kể là họ cũng chịu ảnh hưởng từ anh về xã hội.

Vào một buổi chiều trong khoảng thời gian đó, tôi inbox cho anh với đại ý: “Thưa anh Định, em thật thấy chán thời cuộc bây giờ. Nên làm gì và không nên làm gì lúc này? Kinh Dịch có nói: cái gì cũng có chu kỳ của nó. Vậy chu kỳ của nước Việt này ra sao?” Anh hồi âm: “Thưa anh, tôi cũng có cảm nhận như anh”.

Sau đó tôi biết anh thích Sử học nên inbox với nhã ý gửi tặng anh vài cuốn sử mà công ty tôi đã in như “Lý Thường Kiệt”, “Nam triều công nghiệp diễn chí”… Một dịp Tết Tây, anh nhắn tin chúc Tết tôi và hẹn có dịp café cho vui…

Chúng tôi gặp nhau lần đầu ở quán café Bene trên đường Đồng Khởi (Sài Gòn) – đó cũng là nơi đầu tiên anh đi làm cho một hãng Luật nước ngoài. Anh nói: “Nơi đây có rất nhiều kỷ niệm với anh… Anh học được nhiều điều về nghề Luật từ nơi này…”

Hàn huyên nhiều chuyện về sách vở, nghề nghiệp, xã hội… anh nhìn ra cửa sổ rồi nói: “Giải quyết được cảnh kẹt xe thế này là đã góp phần phát triển kinh tế khá rồi…” Tôi nói: “Em không có thiên tư về chính trị - xã hội nhiều như anh; hơn nữa là em có quan tâm rất muộn so với anh”.

Đó là khởi đầu cho một mối quan hệ.

Một điểm nữa mà tôi học được từ anh, là sự lịch thiệp và khiêm cung. Có những lần tôi để ý thấy anh hay nhường tôi khi đi bộ qua chỗ hẹp hay khi đi ra khỏi cửa một quán ăn/ café… Anh thường chủ động mở cửa. Đó là điều mà tôi có vài lần viết trên facebook, rằng những ai chịu ảnh hưởng của cái nếp giáo dục trước 75 thì ta có thể thấy rõ ở họ sự khiêm cung và lịch thiệp. (Thời gian đầu chat với nhau qua facebook anh luôn xưng là “tôi” và gọi tôi bằng “anh”, dù tôi có nói là tôi nhỏ tuổi hơn anh. Mãi sau này quen thân thì mới là anh-em).

Về tri thức thì anh rành hơn tôi nhiều, bất kể về chính trị - xã hội, lịch sử, triết học… nhưng anh luôn giải thích, cắt nghĩa cho tôi rất đàng hoàng mà không hề có sự kẻ cả. Và anh luôn điềm tĩnh khi trao đổi, dẫn dắt câu chuyện. Vì vậy tôi rất kính anh ở điểm này.

Tuy vậy, có người nói với tôi rằng: “Anh Định có cái kiệu ngạo/ cao ngạo ngầm với bạn bè”. Tôi nói: “Em thấy điều đó rất con người…” Làm người ai mà không có cái cao ngạo (ngạo khí), mà ở một khía cạnh khác thì đó là cái cao vọng (chí hướng), mà đôi khi trong lúc trà dư tửu hậu người ta buột miệng nói ra – và lúc đó mới thật, mới người... Hay đó chỉ là những lúc “lỡ lời” khi đùa vui hơi quá. Kìa như: “Đã mang tiếng đứng trong trời đất/ Phải có danh gì với núi sông” (Nguyễn Công Trứ) – đó chẳng phải là một cao vọng hay sao! Có điều cái cao vọng đó nó có lợi gì cho mình, cho người không. Tức là nó có được người ta chấp nhận/ công nhận hay không? Cũng như cái cao ngạo đó nó có gây khó chịu cho nhiều người không? Hay chỉ là những lúc “vui quá trớn”, rồi thôi! Mà thật ra, theo tôi, chính những người có cái cao ngạo/ cao vọng ngút trời đó mới dễ làm nên đại nghiệp hơn.

---

Hai ước muốn…

Anh có 2 ước muốn lớn: một, là trở thành Giáo sư Đại học – chuyên tâm giảng dạy và nghiên cứu học thuật; hai, là viết ra một bản Tân Hiến pháp cho một Việt Nam mới có thể sử dụng được trong 30 năm, và sau đó sẽ tu chính cho hợp với thời buổi.

Nghiên cứu Hiến pháp là một môn anh rất yêu thích, và anh đã từng viết ra Tân Hiến pháp. Trong lần bị bắt ngày 13/6/2009, họ đã thu hết tài liệu của anh, trong đó có bản Tân Hiến pháp. Và đây là một trong những tài liệu mà họ dựa vào để buộc tội anh. Có lần tôi hỏi: “Nếu viết lại thì anh cần thời gian bao lâu?” Anh nói: “2 tuần chuyên tâm vì nó nằm sẵn trong anh”.

Ngã rẽ sang con đường chính trị có lẽ là ngoài dự tính của anh – có thể nói đó là định mệnh! Mà sau này tôi chưa biết anh sẽ giữ vai trò gì, nhưng tôi biết chắc rất rất nhiều người sẽ ủng hộ, vote cho anh – một con người với chí hướng lớn mà nhiều khi không tiện nói ra, ngay cả với bạn bè. Cái bụng của anh hùng xưa nay đâu dễ tỏ bày, vì nói ra e bị cho là không tế nhị! Và họ sợ anh. Anh sẽ nói gì ở vai trò là một Giáo sư Đại học khi đứng trên bục giảng? Anh sẽ viết gì trong một Tân Hiến pháp? Chắc chắn là anh chỉ làm được hai điều này trong một Việt Nam mới, và bao năm qua anh vẫn ra sức cho một Việt Nam mới đó.

---

Anh và anh Trần Huỳnh Duy Thức.

Có lần anh nói: “Anh với anh Thức là một”. Hồi còn ở trong tù anh Thức nói với anh: “Anh rất tin cậy ở Định, nếu anh có mệnh hệ gì thì…” Và anh cũng từng viết trên facebook rằng anh rất kính trọng anh Thức. Được làm việc chung với anh Thức là một niềm hãnh diện trong đời. Trong nhiều cuộc hàn huyên, thi thoảng anh hay nhắc lại những tiên đoán của anh Thức về thời cuộc và công nhận những tiên đoán đó là chính xác.

Và nhiều kỷ niệm trong tù cùng anh Thức...

---

“Lời nhận tội”…

Cho đến nay vẫn còn có nhiều người nghĩ rằng anh “nhận tội để được khoan hồng”! Có người thấy tiếc cho anh, có người hồ nghi, hay thậm chí chê…

Trong một buổi ăn trưa bên quận 7, tôi có đề cập đến chuyện này: “Trước đây em cũng thấy hụt hẫng khi đọc tin trên báo và xem trên tivi rằng anh ‘nhận tội…’, rồi thấy tiếc giá như như anh không nhận tội thì hay quá…, dù sau này em mới rõ hơn một chút”. Anh cười rồi kể: “Trong mỗi lần thẩm vấn anh thì họ luôn đặt các camera xung quanh, bắt anh ghi lại những gì anh mới trả lời, rồi đọc các lời đó. Sau đó họ cắt cúp cho đúng kịch bản, đúng cái ý đồ mà họ muốn ‘trình diễn’ ra trước công chúng – nó không liền mạch với những gì anh đã nói. Anh nói với họ ‘Tôi đúng với lý tưởng của mình, còn vi phạm là vi phạm các quy định/ điều luật ghi trong Hiến pháp mà tôi cho là vô lý. Tôi buộc phải vi phạm chúng khi tôi muốn thay đổi chúng’”.

Anh tiếp: “Nhưng nhiều người vẫn chưa rõ, mà thôi kệ… Mình biết rõ những gì mình đang làm thì đó mới là điểm vững vàng nhất trong lòng mình, mà không phải là dư luận bên ngoài, đúng không!”

Cụng ly…

Link anh nói về “nhận tội”: https://www.youtube.com/watch?v=nuVa1vmSxno 

---

Hai nỗi đau…

Ngoài cờ vây thì anh với tôi còn có chung một sở thích khác, là đờn cổ cầm (Guqin). Một lần, sau khi học cờ xong, anh chở tôi lên chỗ bán đờn để xem đờn mẫu và nghe người dạy biểu diễn. Trên đường về anh nói: “Anh thấy học kỹ thuật đờn này kung-fu quá, phải dành nhiều thời gian, chắc anh thôi”. Vì vậy không học, đành nghe người ta đờn cho mình nghe.

Trong chuyến đi này anh kể tôi nghe: lúc ở trong tù anh có hai nỗi đau. Một, là phải ký giấy ly hôn trong tù; hai, là chịu sự quay lưng phản bội của một người thầy và một người đệ - những người mà anh hết mực tin tưởng khi giao lại công ty Luật DCLaw. Thật sự có lúc anh thoáng nghĩ: muốn quyên sinh cho rồi.... Đến khi ra tù thì anh toàn toàn mất trắng – cái sản nghiệp mà theo anh trị giá khoảng 3 triệu USD khi đó. Một người bạn thân của anh từng dúi cho anh một ít tiền ở bãi đậu xe khi anh mới ra tù vì người bạn kia nghĩ rằng bạn mình đang cần. Anh nói trong một buổi ăn tối: “Tôi nhớ hoài lúc đó. Ông rất tế nhị… Tôi rất xúc động và biết ơn ông…” Cũng người bạn này là người đầu tiên đến thăm anh khi anh mới ra tù và hát tặng anh bài “Lá thư mùa xuân”. Chúng tôi hay nghe bài đó mỗi khi gặp gỡ.

Nhưng anh nói: “Ông trời cho mình lại nhiều gấp 10, gấp 100 em à… Anh thấy điều đó đúng”.

Còn một nỗi đau nữa, là mỗi lần nhìn mẹ già ra về từ sau cánh cửa trại giam. Những cơn đau thắt lòng…

---

Cờ vây

Với quy ước chỉ hai quân cờ trắng-đen (không thể đơn giản hơn trong các môn cờ, theo tôi biết) nhưng đó một môn tư duy chiến lược đích thực (là giành đất), mà không phải là chuyện đánh-đấm (bắt quân – ăn quân).

Qua nhiều lần inbox và gặp gỡ thì mới biết chúng tôi có chung môn yêu thích là cờ vây. Lý do tôi thích, một phần là do ảnh hưởng của phim kiếp hiệp đã xem từ nhỏ; phần khác là tôi nghe kể từ những người khác, còn vì sao anh thích thì tôi chưa nghe. Một hôm anh nhắn: “Thu xếp học cờ vây đi Nhơn”. Và tôi thu xếp. Cả hai đi học buổi đầu tiên vào tháng 3 năm 2017. Chúng tôi phải công nhận rằng môn cờ này là một môn “thể dục đầu óc” rất tuyệt diệu, mà qua đó có thể áp dụng vào kinh doanh, đời sống, hành xử… Một lần anh nói với thầy dạy: “Nhờ học môn này mà em biết tiết chế hơn mỗi khi ra quyết định do từ mỗi lần xuống cờ, hay cả khi cân nhắc viết trên facebook…” (khi chúng tôi học thì có 1 phút suy nghĩ cho mỗi quyết định đi nước nào – đó là điểm dừng). Thật vậy, khi tôi đi sai thì đó là cơ hội của anh để đảo ngược tình thế và thắng; ngược lại cũng vậy. Chúng tôi thắng qua thắng lại rất đều.

Gần đây anh cũng đã cho hai đứa con trai của mình đi học cờ vây với người thầy cũ mà chúng tôi từng học. Theo anh, hai nhóc rất thích thú và sáng dạ với môn cờ này. Có lần nhóc lớn nói: “Ba chơi dở ẹc…” (Anh và tôi đã tạm dừng học hơn 1 năm nên nhớ đâu quánh đó – nhớ bài lai…); còn có lần nhóc nhỏ nói: “Ba đi sai rồi, bộ thầy không dạy ba chỗ này hả?” (thật ra anh là thử nhóc nhỏ xem nó tiếp thu tới đâu rồi). Nghe mà cười vang…

Anh là người có thiên tư về cờ. Khi ở trong tù, để tiêu khiển cho có thi vị, thì anh đã nghĩ ra một môn cờ mới – cờ bóng đá (do anh đặt tên). Và để tránh sự giám sát và cấm đoán của quản giáo, anh nói với họ: “Đây chỉ là môn thể thao bóng đá trên giấy thôi”. Họ cho qua. Tôi được biết anh đã hoàn thiện các luật và kỹ thuật chơi môn cờ này, có điều chưa biết khi nào thì anh sẽ công bố nó!

---

Gần đây anh ít viết bài trên facebook. Một phần vì anh muốn tập trung viết sách về học thuật chuyên ngành Luật; phần khác vì anh thấy chán cái cảnh cãi nhau chỉ vì Trump giữa những người anh em. Anh lắc đầu… vì càng viết ra càng dễ bị hiểu lầm về cái ý của mình. Người ta cực đoan quá, dù với cái ý là tốt đi nữa, nhưng nó không giải quyết được gì, nhất là thiếu sự đồng lòng chung sức – nó chỉ mang lại sự chia rẽ…

Có những người chỉ muốn nghe/ đọc anh chê, chê triệt để nhà nước này và các dây mơ rễ má với nó (có lợi ích liên đới), mà không chịu được mấy lời khen/ công nhận (dù ít thôi) cho vài điểm sáng mà nhà nước này cũng có hay lâu lâu có. Họ cực đoan quá, rồi nghĩ: chắc LCD đang ngả lòng, yếu đi trong việc tranh đấu… Trong khi nói hay comment như vậy thì họ quên rằng: anh vốn dĩ là một Luật sư, tức là người vốn yêu chuộng công lý/ công tâm/ công bằng/ công minh mà cái nghề của anh đã rèn giũa cho anh như thế. Hơn nữa, ở một người có óc chính trị như anh thì luôn phải có một cái nhìn tổng thể, toàn cục hơn… Cho nên đôi khi anh thấy sợ đám đông, sợ cái “dân trí” của họ và đâm ra chán… dù với những người được gọi là “anh chị em”.

Và vì vài chuyện khác… 

---

.v.v.

Và những chuyện “rất đàn ông”, chủ yếu cho có tiếng cười…

Và, nhân vô thập toàn… Anh không phải Thánh.

---

Một người với chí hướng ấy, khí chất ấy vậy mà họ đã cố gán cho cái tội “phản động, chống phá, rồi bỏ tù…”! Để làm gì? Chỉ để kềm hãm sự phát triển của một đất nước – một Việt Nam mới.

Kính chúc anh tuổi 52 tràn đầy sức khỏe, và hy vọng các chí nguyện của anh sớm được thành tựu trong kiếp người đáng sống ngắn ngủi này.

---

Tb: một số người khuyên tôi “không nên giao du với những người như LCD”, vì e là sẽ bị “liên lụy”. Tôi cười và nghĩ trong bụng: sống vậy thì nhát quá. Không phải là không biết sợ đâu. Thật sự là có sợ, có điều sợ quá thì đâm ra hèn, khiếp nhược… Trong khi mình chưa dấn thân được như người ta thì chí ít mình cũng phải ủng hộ tinh thần cho người ta chứ! Mà mai sau khi sự chuyển đổi đến thì chính mình cũng là một trong những người thụ hưởng từ sự dấn thân đó. Hơn nữa, cái sản nghiệp của mình chỉ bằng cái móng tay của người ta. Còn “nồi cơm” ư? Ai mà chẳng có nồi cơm hay việc gì đó phải làm và bảo vệ, cho nên nhiều khi tôi thấy đa phần chỉ là ngụy biện…

Ai cũng có một cuộc đời để sống/ phải sống – chỉ là: đã sống ra sao mà thôi!